کد مطلب:22729 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:38

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا استغفار با معصوم بودن منافات دارد ؟

دانشمندان اسلامي , از دير زماني به اين ايراد توجه داشته و پاسخهاي گوناگوني به آن گفته اند كه شايد روح همه آنها يك چيز باشد و آن اين كه گناه و معصيت در اين گونه موارد همه جنبه نسبي دارد نه اين كه از قبيل گناهان مطلق و معمولي باشد . تـوضـيـح ايـن كه : در تمام امور اجتماعي , اخلاقي , علمي , تربيتي و ديني انتظاراتي كه از افراد مختلف مي رود همه يكسان نيست . مـا از ميان صدها مثالي كه ممكن است براي روشن شدن اين مطلب آورد , تنها به نمونه زير اكتفا مـي نـمـايـيـم :هـنـگـامـي كـه عده اي براي انجام يك خدمت اجتماعي پيش قدم مي شوند و تـصـمـيـم مـي گـيـرند مثلا يك بيمارستان براي مستمندان بسازند , اگر يك كارگر معمولي كـه درآمـدش بـراي مـخـارج خـودش كـافـي نيست مبلغ مختصري به اين كار كمك كند بسيار شايان تقدير است , اما اگر همين مبلغ را يك فرد بسيار ثروتمند و پولدار بدهد , نه تنها شايان تقدير نـيست بلكه ايجاد يك نوع نفرت و ناراحتي و انزجار مي كند ;يعني , همان چيزي كه نسبت به يك فـرد , خدمت قابل تحسيني محسوب مي شد , از يك فردديگر كار ناپسندي شمرده مي شود با آن كه از نظر قانوني , چنين شخصي به هيچ وجه مرتكب جرم و خلافي نشده است . دلـيـل ايـن مـوضوع همان طوري كه در بالا تذكر داده شد اين است كه : انتظاراتي كه ازهر كس مي رود بسته به امكانات او از قبيل عقل , دانش , ايمان و بالاخره قدرت وتوانايي اوست . چـه بـسا كاري كه انجام آن از يك نفر عين ادب , خدمت , محبت و عبادت شمرده مي شود , اما از فـرد ديـگـري عـيـن بي ادبي , خيانت , خلاف صميميت و كوتاهي در بندگي و اطاعت محسوب مي گردد اكنون با توجه به اين حقيقت , موقعيت پيامبران و امامان را در نظر بگيريم واعمال آنها را بـا آن مـوقعيت فوق العاده عظيم مقايسه نماييم :آنها مستقيما با مبدا جهان هستي مربوطند و شعاع علم و دانش بي پايان او بر دلهاي آنها مي تابد , حقايق بسياري بر آنها آشكار است كه از ديگران مـخـفـي اسـت , عـلـم وايـمان و تقواي آنها در عاليترين درجه قرار دارد , خلاصه به اندازه اي به خدانزديكند كه يك لحظه سلب توجه از خداوند براي آنها لغزش محسوب مي شود . بـنـابـر اين , جاي تعجب نيست افعالي كه براي ديگران مباح يا مكروه شمرده مي شود ,براي آنها گناه ناميده شود گناهاني كه در آيات و سخنان پيشوايان بزرگ ديني به آنها نسبت داده شده و يـا خـوددر مـقـام طلب آمرزش از آنها برآمده اند همه از اين قبيل است ; يعني , مقام وموقعيت مـعـنـوي و عـلـم و دانش و ايمان آنها , آنقدر برجسته است كه يك غفلت جزئي دريك كار ساده معمولي - كه بايد توجه خاص و هميشگي به خداوند داشته باشند - براي آنها گناه شمرده شده اسـت و جـمله معروف حسنات الابرابر سيئات المقربين اعمال نيك خوبان , گناه مقربان خدا محسوب مي شود نيز ناظر به همين حقيقت است . (1)فـيـلسوف عاليقدر شيعه , مرحوم خواجه نصير الدين طوسي نيز در يكي از كتابهاي خودپاسخ فوق را اين طور توضيح مي دهد : هرگاه كسي مرتكب كار حرامي شود و يا امر واجبي را ترك كند معصيتكار است وبايد توبه كند , اين نوع گناه و توبه مربوط به افراد عادي و معمولي است . ولي هرگاه امور مستحب را ترك كند و كارهاي مكروه را به جا آورد , اين نيزنوعي گناه شمرده مي شود و بايد از آن توبه نمايد , اين نوع گناه و توبه مربوط به افرادي است كه از قسم اول از گناه معصومند . گـناهاني كه در قرآن و روايات به برخي از انبياي گذشته مانند آدم , موسي ,يونس 000 نسبت داده شـده از ايـن نـوع گناهان است نه از نوع اول و هرگاه كسي التفات به غير خدا پيدا كند و با اشـتغال به امور دنيا از توجه به خدا آني غافل شود , اين نيز براي اهل حقيقت نوعي گناه به شمار مي آيد و بايستي از آن توبه كندو از خدا براي آن طلب آمرزش نمايد . پـيـامـبـر اسـلام و پـيشوايان دين ما كه در دعاها اقرار به گناهان خود كرده و ازخدا آمرزش و بخشش خواسته اند , گناهان آنان از اين نوع گناهان است , نه از نوع اول و دوم . (2)بـد نـيست براي تكميل اين پاسخ , موضوعي را كه دانشمند بزرگوار شيعه مرحوم علي بن عـيـسـي اربـلـي در جـلـد سـوم كتاب نفيس كشف الغمه في معرفه الائمه ضمن بيان تاريخ زندگاني حضرت موسي بن جعفر عليه السلام نوشته در اينجا نقل نماييم : امام هفتم دعايي دارد كه آن را هنگام سجده شكر مي خوانده و در آن اقرار به انواع گناهان كرده و از خدا پوزش خواسته است . (3) مـن هـنگامي كه آن دعا را ديدم در فهم معناي آن زياد فكر كردم و با خود گفتم :چگونه از كـسـي كـه شـيعه عقيده به عصمت او دارد , اين گونه كلماتي كه اقرار به انواع گناهان است صـادر مـي شود ؟ هر چه فكر كردم , فكرم به جايي نرسيد تا روزي فرصتي دست داد و با رضي الـديـن ابـي الـحسن علي بن موسي بن طاووس در يك جا بوديم , اين مشكل را از او پرسيدم ,او فرمود : مويد الدين علقمي وزير , همين سوال را چندي پيش از من كرد و من درجواب او گفتم : اين نوع دعاها براي تعليم مردم بوده است من بعد از اين پاسخ كمي فكر كردم و با خود گفتم : آخر اين دعا را حضرت موسي بن جعفر عليه السلام در سجده هاي نيمه شب خود مي خواند و در آن ساعتها كسي كنارش نبوده تا منظور تعليم آنها باشد ؟ مدتي از اين واقعه گذشت , روزي مويد الـدين محمد بن علقمي وزير همين سوال را از من كرد و من همان پاسخ اول و ايرادي كه به آن داشتم را به او گفتم ,آنگاه اضافه كردم كه شايد معني صحيح اين دعا جز اين نباشد كه حضرت آن را ازباب تواضع و فرو تني نسبت به پروردگار عرضه داشته باشد . ولـي بيان ابن طاووس مشكل مرا حل نكرد و اين عقده همچنان در دلم ماند تا معظم له دارفاني را بدرود گفت . پس از گذشت روزگار درازي از توجهات امام موسي بن جعفر عليه السلام مشكلم حل شد و پاسخ صحيح آن را يافتم كه اينك براي شمامي نويسم : اوقات پيامبران و ائمه - عليهم السلام - مشغول بـه ذكـر خـداست و دلهاي آنها بسته به جهان بالاست , آنها هميشه - همچنان كه معصوم فرموده است : خدا را آنچنان عبادت كن مثل اين كه تو او را مي بيني كه اگر تو او را نبيني او تو را مي بيند ,مراقب اين حقيقتند . آنـها هميشه متوجه او و به تمام معني رو به سوي او دارند كه هرگاه لحظه اي ازاين حالت غافل شـونـد و كارهاي مباحي از قبيل خوردن و آشاميدن آنها را از اين حالت توجه باز دارد , آنها همين مقدار غفلت را براي خود گناه و خطا مي دانند واز خدا طلب آمرزش مي نمايند . و گـفته پيامبر اسلام كه فرمود : ( انه ليران علي قلبي و اني استغفر بالنهارسبعين مره , و جمله معروف ( حسنات الابرار سيئات المقربين , و نظاير اينها اشاره به همين واقعيت است كه ما توضيح داديم . (4)

---

پاسخ به پرسشهاي مذهبي
مكارم شيرازي - ناصر و جعفر سبحاني 1 - رهبران بزرگ , صفحه 232 - 238 . 2 - اوصاف الاشراف , صفحه 317 - براي اطلاع از اصل دعا رجوع شود به كشف الغمه , صفحه 43 . 4 - كشف الغمه , جلد 3 , صفحه 42 - 44